cuộc khởi nghĩa hương khê

By Admin 06/05/2024 0
Phan Đình Phùng, thủ lĩnh Khởi nghĩa Hương Khê.

Khởi nghĩa Hương Khê (1885 - 1896) là đỉnh điểm của trào lưu Cần vương vãi, và thất bại của việc làm này đã và đang ghi lại sự kết đốc sứ mệnh hướng dẫn 10 năm kháng thực dân Pháp của đẳng cấp sĩ phu phong con kiến VN.

Lãnh đạo chủ yếu của khởi tức là Đình nguyên vẹn TS Phan Đình Phùng (1847 - 1895), và một tập sự ý hợp tâm đầu của ông là tướng mạo Cao Thắng (1864 - 1893)[1].

Bạn đang xem: cuộc khởi nghĩa hương khê

Giới thiệu sơ lược[sửa | sửa mã nguồn]

Tập hiệp lực lượng[sửa | sửa mã nguồn]

Sau Khi vua Hàm Nghi ban chiếu Cần Vương (tháng 7 năm 1885), ở TP Hà Tĩnh và Nghệ An vẫn nở rộ nhiều trào lưu đấu giành vũ trang. Cuộc khởi nghĩa trước tiên là của Lê Ninh ở Trung Lễ (Đức Trung, Đức Thọ), tiếp sau đó theo lần lượt là:

  • Khởi nghĩa của Cao Thắng, Cao Nữu ở Hàm Lại, Sơn Lễ (Hương Sơn, Hà Tĩnh).
  • Khởi nghĩa của Nguyễn Trạch và Nguyễn Chanh ở Can Lộc (Hà Tĩnh).
  • Khởi nghĩa của Ngô Quảng[2] và Hà Văn Mỹ ở Nghi Xuân (Hà Tĩnh).
  • Khởi nghĩa của Nguyễn Hữu Thuận ở Thạch Hà (Hà Tĩnh).
  • Khởi nghĩa của Nguyễn Xuân Ôn và Lê Doãn Nhạ ở Nghệ An, v.v...

Trên hạ tầng những cuộc khởi nghĩa cơ, sau khoản thời gian được vua Hàm Nghi và đại tướng mạo Tôn Thất Thuyết kí thác trách nhiệm tổ chức triển khai trào lưu kháng Pháp ở TP Hà Tĩnh (tháng 10 năm 1885), Phan Đình Phùng vẫn tổ chức tụ họp, cách tân và phát triển trở thành một trào lưu sở hữu quy tế bào to lớn, bên dưới sự lãnh đạo thống nhất là ông.

Địa bàn hoạt động[sửa | sửa mã nguồn]

Địa bàn sinh hoạt của nghĩa binh bao hàm tứ tỉnh: Thanh Hóa, Nghệ An, TP Hà Tĩnh, Quảng Bình; với địa phận đó là Hương Khê (Hà Tĩnh), tồn bên trên xuyên suốt 10 năm liên tiếp.

Ở tứ tỉnh này, Phan Đình Phùng vẫn phân tách địa phận trở thành 15 quân loại, mặt khác phụ thuộc vị trí rừng núi xung yếu, ông mang đến thiết kế lực lượng và hạ tầng đại chiến chủ yếu nằm tại vị trí nhì thị trấn Hương Sơn và Hương Khê (Hà Tĩnh). Theo sử liệu[3] thì Phan Đình Phùng vẫn mang đến thiết kế tứ địa thế căn cứ rộng lớn, cơ là:

  • Căn cứ Cồn Chùa ở xã Sơn Lâm (Hương Sơn, Hà Tĩnh), án ngữ đàng lịch sự Nghệ An. Đây là điểm dự trữ thực phẩm và rèn đúc tranh bị.
  • Căn cứ Thượng Bồng-Hạ Bồng ở tây-nam Đức Thọ (Hà Tĩnh) phụ thuộc vị trí của sông Ngàn Sâu và Ngàn Trươi. Trong khi, Phan Đình Phùng còn mang đến lập điểm phía trên khối hệ thống hào lũy, bốt trại, kho bổng, kho bãi tập dượt,...Đây là một trong những địa thế căn cứ rộng lớn vô buổi đầu kháng chiến của nghĩa binh Hương Khê.
  • Căn cứ Trùng Khê-Trí Khê nằm tại vị trí nhì xã Hương Ninh - Hương Thọ nằm trong thị trấn Hương Khê. Đây là địa thế căn cứ dự bị, sở hữu đàng lịch sự Lào, chống Khi bị quân Pháp vây hãm.
  • Căn cứ Vụ Quang ở phía tây Hương Khê. Nơi phía trên sở hữu địa hình hiểm trở, tựa sườn lưng vô mặt hàng Trường Sơn. Từ phía trên, nghĩa binh hoàn toàn có thể theo dõi đàng núi vô Quảng Bình, Quảng Trị, đi ra Nghệ An, Thanh Hóa hoặc theo dõi đàng sông trở lại những vùng đồng vì như thế hoặc Khi quan trọng hoàn toàn có thể lánh lịch sự Lào.

Tổ chức[sửa | sửa mã nguồn]

Theo gom Phan Đình Phùng, sở hữu những trí thức như TS Phan Trọng Mưu, CN Phan Quảng Cư, ấm êm Ninh (Lê Ninh),...và thật nhiều lãnh đạo xuất đằm thắm kể từ dân chúng làm việc nghèo khó cực như Cao Thắng, Nguyễn Chanh, Nguyễn Trạch, Lê Văn Tạc, Phan Đình Can, Phan Đình Phong, Nguyễn Mục, Phan dựa Niên,...

Về tổ chức triển khai lực lượng, nghĩa binh được phân thành 15 quân thứ: TP Hà Tĩnh sở hữu 10, Nghệ An sở hữu 2, Quảng Bình sở hữu 2, và Thanh Hóa có một. Các quân loại được thiết kế bên trên những hạ tầng đơn vị chức năng hành chủ yếu, thông thường là thị trấn, sở hữu là xã, và lấy thương hiệu điểm cơ nhằm gọi. Liệt kê đi ra như sau:

  1. Khê loại ở thị trấn Hương Khê (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Nguyễn Thoại.
  2. Can loại ở thị trấn Can Lộc (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Nguyễn Chanh và Nguyễn Trạch.
  3. Lai loại ở tổng Lai Thạch nằm trong Can Lộc (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Phan Đình Nghinh.
  4. Hương loại ở thị trấn Hương Sơn (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Nguyễn Huy Giao.
  5. Nghi loại ở thị trấn Nghi Xuân (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Ngô Quảng và Hà Văn Mỹ.
  6. Cẩm loại ở thị trấn Cẩm Xuyên (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Hoàng dựa Xuyên.
  7. Thạch loại ở thị trấn Thạch Hà (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Võ Phát.
  8. Diệm loại ở thôn Tình Diệm nằm trong thị trấn Hương Sơn (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Cao Đạt.
  9. Lễ Thứ ở thôn Trung Lễ, nằm trong thị trấn Đức Thọ (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Nguyễn Cấp.
  10. Kỳ loại ở thị trấn Kỳ Anh (Hà Tĩnh), lãnh đạo là Võ Phát.
  11. Anh loại ở thị trấn Anh Sơn (Nghệ An), lãnh đạo là Nguyễn Mậu.
  12. Diễn loại ở thị trấn Diễn Châu (Nghệ An), lãnh đạo là Lê Trọng Vinh.
  13. Thanh loại ở Thanh Hóa, lãnh đạo là Cầm dựa Thước.
  14. Bình loại ở Quảng Bình, lãnh đạo là Nguyễn Thụ.
  15. Lệ loại ở thị trấn Lệ Thủy (Quảng Bình), lãnh đạo là Nguyễn Bế Tắc.

Mỗi quân loại sở hữu kể từ 100 cho tới 500 quân, hàng đầu là người dân có năng lượng và đáng tin tưởng. Nghĩa quân sở hữu phục trang và một loại giống như nhau.

Vũ khí của nghĩa binh, ngoài các loại thường thì, bọn họ còn tồn tại khoảng chừng 500 trăm khẩu pháo tự động chế (kiểu súng Pháp năm 1874) và thật nhiều súng hỏa mai[4].

Phần thực phẩm và của nả đa phần là nhờ dân chúng góp sức.

Cách chiến đấu[sửa | sửa mã nguồn]

Nghĩa quân Hương Khê phụ thuộc vị trí núi rừng hiểm trở với khối hệ thống công sự nhằng nhịt nhằm tổ chức cuộc chiến tranh du kích. Nghĩa quân luôn luôn phân giã sinh hoạt, tiến công quân Pháp vì như thế nhiều kiểu dáng, như: công bốt, ngăn đàng tiếp tế, sử dụng cạm bẫy, và dụ đối phương ra bên ngoài bốt nhằm khử bọn họ...[5]

Diễn biến[sửa | sửa mã nguồn]

Khởi nghĩa Hương Khê hoàn toàn có thể chia thành nhì quá trình chính:

Ban đầu (1885 - 1888)[sửa | sửa mã nguồn]

Đây là quá trình sẵn sàng, thiết kế lực lượng và hạ tầng đại chiến. Sau một vài ba trận tập dượt kích và kháng càn ko hiệu suất cao, Phan Đình Phùng mang đến quân rút về thôn Phùng Công (Hương Sơn), rồi lại rút lên rừng núi tiến công du kích.

Đầu năm 1887, thấy tiềm năng nghĩa binh Hương Khê vượt lên trước suy giảm, Phan Đình Phùng kí thác quyền lãnh đạo mang đến Cao Thắng nhằm đi ra Bắc cho tới những tỉnh Sơn Tây, Thành Phố Hải Dương, Tỉnh Bắc Ninh,...lần sự tương hỗ và kết hấp thụ quân team.

Ở lại TP Hà Tĩnh, Cao Thắng với những lãnh đạo khác ví như Cao Nữu, Cao Đạt, Nguyễn Niên,...đem quân cho tới thôn Lê Động (Hương Sơn) nhằm tổ chức triển khai lại lực lượng, luyện quân, thiết kế khối hệ thống bốt lũy[6], rèn đúc tranh bị,...

Về sau (1889 - 1896)[sửa | sửa mã nguồn]

Cuối mon 9 năm 1889, Phan Đình Phùng kể từ Bắc Kỳ quay trở lại TP Hà Tĩnh. Nhờ Cao Thắng và những lãnh đạo không giống, tuy nhiên lực lượng thời điểm hiện tại vẫn có tầm khoảng ngàn binh và 500 khẩu pháo tốt[7]. Nhận thấy vô công tác làm việc sẵn sàng, từng mặt mũi đều đã tương đối, Phan Đình Phùng bèn mang đến không ngừng mở rộng địa phận sinh hoạt đi ra từng tứ tỉnh là Thanh Hóa, Nghệ An, TP Hà Tĩnh và Quảng Bình; thực hiện ngăn cản con phố đi đi lại lại Bắc-Nam và việc làm kiêm tính nước Việt của quân Pháp.

Xem thêm: tác dụng của dầu bôi trơn là gì

Đối phó lại, thực dân Pháp mang đến sắp xếp nhiều bốt lẻ ở những điểm nhằm phong lan từng điểm và kìm nén sinh hoạt của nghĩa binh. Riêng ở Hương Khê, đối phương vẫn mang đến lập cho tới trăng tròn bốt, từng bốt có tầm khoảng 30 binh đóng góp lưu giữ [8].

Trong trong thời hạn kể từ 1889 cho tới 1892, nghĩa binh tứ tỉnh bên trên vẫn kết hợp và sinh hoạt mạnh bên trên một vùng to lớn bao hàm Diễn Châu, Yên Thành, Thanh Chương, Nghi Lộc,...nhằm tiến công trả và quấy rối quân Pháp. Theo sách Việt sử tân biên[9], thì nghĩa binh vẫn tổ chức triển khai được 28 trận rộng lớn nhỏ vô quá trình này, nhằm tập dượt kích và kháng càn quét tước, như là:

  • Trận kháng càn ở Cồn Chùa và Khe Đen bởi Đề Niên (Phan dựa Niên) lãnh đạo vào trong ngày 1 mon 9 năm 1889.
  • Trận tiến công bốt Dương Liễu vào trong ngày 15 và 16 mon 12 năm 1889.
  • Trận tiến công thị trấn lỵ Hương Sơn vô vào cuối tháng 12 năm 1889.
  • Trận kháng càn ở La Sơn và Thường Sơn bởi Đề Thăng và Phan Trọng Mưu lãnh đạo vô mon 3 năm 1890.
  • Trận phục kích tiến công ngăn quân Pháp bên trên thôn Hốt (Phú Lộc, Can Lộc) bởi Đốc Chanh (Nguyễn Chanh) và Đốc Trạch (Nguyễn Trạch) lãnh đạo vô tháng bốn năm 1890.
  • Trận Trường Lưu (Can Lộc) vô tối 26 rạng 27 mon 5 năm 1890. Đến tối 31 mon này, bốt Trường Lưu còn bị nghĩa binh tiến công đợt nữa, rồi tiếp theo sau là tiến công bốt Hương Sơn, v.v...

Sau nhiều trận thua thiệt nhức, Tính từ lúc đầu xuân năm mới 1892 trở lên đường, thực dân Pháp mang đến hé nhiều cuộc càn quét tước, vô số ấy đáng chú ý là trận càn rộng lớn vô quần thể Hói Trùng và Ngàn Sâu, là địa thế căn cứ của Cao Thắng, vô thời điểm đầu tháng 8 năm 1892.

Để ứng phó với quân Pháp, Phan Đình Phùng sắp xếp một lực lượng kháng trả bên trên điểm, một group không giống lên đường sinh hoạt ở đàng sau sườn lưng đối phương, buộc bọn họ nên rút về vì như thế hoảng bị tiến công hậu tập. Trong khoảng chừng thời hạn này, vẫn xẩy ra nhiều trận giao đấu, đáng chú ý là trận:

  • Ngày 7 mon 3 năm 1892, nghĩa binh Hương Khê tiến thủ tiến công bốt Trung Lễ. Sau cơ, dựa hộ Thuận (Nguyễn Hữu Thuận) còn tiến thủ tiến công thị trấn Thạch Hà, bắt được viên tri thị trấn. Còn Cao Thắng thì mang đến quân fake thực hiện binh khố xanh xao bắt sinh sống được Tuần phủ Đinh Nho Quang.
  • Đêm 23 mon 8 năm 1892, nghĩa binh Hương Khê bởi dựa hộ Thuận (Nguyễn Hữu Thuận) lãnh đạo vẫn táo tợn tập dượt kích vô tỉnh lỵ TP Hà Tĩnh, huỷ được ngôi nhà lao và giải hòa rộng lớn 70 nghĩa binh bị tù đày.

Thấy nghĩa binh Hương Khê càng ngày càng vững mạnh, quân Pháp một phía đẩy mạnh càn quét tước, thu hẹp phạm vi sinh hoạt của quân, mặt mũi không giống lần cơ hội hạn chế đứt liên hệ trong những quân loại, và đằm thắm nghĩa binh với dân chúng.

Để huỷ thế bị vây hãm và không ngừng mở rộng địa phận sinh hoạt, được Phan Đình Phùng đồng ý, mon 11 năm 1893[10], Cao Thắng trả khoảng chừng một ngàn quân kể từ Ngàn Trươi hé trận tiến công rộng lớn vô tỉnh lỵ Nghệ An. Trên đàng hành binh, nhiều bốt trại đối phương bị huỷ quăng quật. Nhưng trận tiến công bốt Nu ở Thanh Chương (một thị trấn miền núi nằm tại vị trí phía tây-nam nằm trong tỉnh Nghệ An), Cao Thắng bị thương nặng trĩu rồi quyết tử khi 29 tuổi hạc, tạo ra tổn thất rộng lớn mang đến nghĩa binh Hương Khê.

Lợi dụng thời cơ nghĩa binh bị mất mặt người hàng đầu tài đảm bảo chất lượng, quân Pháp gia tăng binh sỹ rồi siết chặt vòng vây. Nghĩa quân Hương Khê nỗ lực tiến công trả những cuộc vây quét tước, tuy nhiên quyền lực của lực lượng càng ngày càng sút giảm.

Khoảng thời điểm cuối năm này (1893), Phan Đình Phùng cho những người cho tới vây ngôi nhà Trương Quang Ngọc ở thôn Thanh Lang, nằm trong thị trấn Tuyên Hóa, chém lấy đầu ông này nhằm báo thù oán mang đến việc ông bắt vua Hàm Nghi kí thác mang đến quân Pháp [11]

Ngày 31 mon 3 năm 1894, dựa hộ Thuân lại đem quân tập dượt kích vô tỉnh lỵ TP Hà Tĩnh đợt nữa, tuy nhiên tiếp sau đó nên tháo lui về cố thủ bên trên núi Quạt và núi Vụ Quang nằm trong Hương Khê (nay nằm trong thị trấn Vụ Quang).

Khoảng mon 10 (âm lịch) năm Giáp Ngọ (1894), một đại thần đằm thắm Pháp là Hoàng Cao Khải hợp tác vô việc khuyến dụ Phan Đình Phùng và nghĩa binh của ông.

Năm 1895, thực dân Pháp điều võ quan liêu đằm thắm Pháp là Nguyễn Thân cho tới phối phù hợp với công sứ Nghệ An là Duvillier đem phụ thân ngàn quân lên đường đàn áp cuộc khởi nghĩa Hương Khê. Quân nòng cốt của Phan Đình Phùng bị đối phương lấp đàng tiếp vận, nên tranh bị, thực phẩm, quân số thảy đều thiếu thốn thốn, khó khăn bù đấp. Mỗi phiên đối phương tiến công, nghĩa binh chỉ hoàn toàn có thể chạy xoay quanh kể từ núi Quạt rồi quay trở lại núi Vụ Quang, và ko thể ở đâu lâu vượt lên trước phụ thân ngày[12].

Ngày 17 mon 10 năm 1894, Phan Đình Phùng vẫn tập dượt hiệp lực lượng, tiến công thắng một trận rộng lớn, đối phương mất không ít tranh bị và bị làm thịt bị tiêu diệt thật nhiều. Khởi đầu, ông mang đến quân lên tận mối cung cấp sông chặt cây đóng góp đập ngăn nước lại, mặt khác sẵn sàng sẵn nhiều khúc mộc rộng lớn. Khi quân Pháp và quân triều cho tới đằm thắm loại sông, thì ông mang đến huỷ đập bên trên mối cung cấp, và tuôn cây xuống. Đối phương phần bị nước cuốn, phần bị cây nhảy vào người, lại bị nghĩa binh ở nhì mặt mũi bờ xông đi ra tiến công nên bị thương vong thật nhiều. Theo ngôi nhà sử học tập Phạm Văn Sơn thì sau trận này, phía Pháp ngoài số quân trang và đạn dược bị mất mặt đuối, còn tồn tại phụ thân sĩ quan liêu và bên trên trăm binh bị tiêu xài khử [13].

Đây là trận thắng sau cuối, vì như thế sát phụ thân ngàn quân bởi Nguyễn Thân đứng đầu càng ngày càng xiết chặt vòng vây.

Trong một trận giao đấu kịch liệt, Phan Đình Phùng bị thương nặng trĩu, rồi quyết tử vào trong ngày 28 mon 12 năm 1895[14]. Mười nhì ngày sau khoản thời gian thủ lĩnh Phan Đình Phùng mất mặt, Nguyễn Thân mới nhất cho tới được địa thế căn cứ Vụ Quang. Sau cơ, Nguyễn Thân mang đến quật mồ Phan Đình Phùng ở chân núi Quạt, sụp đổ dầu nhóm mang đến xương thịt ông cháy trở thành tro, rồi trộn vô dung dịch súng phun xuống sông La[15].

Xem thêm: ngày giờ, phút, giây

Sang đầu xuân năm mới 1896, một trong những lãnh đạo theo lần lượt mất mặt vì như thế ở lâu điểm rừng thâm thúy nước độc, một trong những bị tử trận hoặc bị tóm gọn rồi bị làm thịt [16], một trong những không giống thì rút qua chuyện Xiêm La[17] hoặc đi ra mặt hàng...Khởi nghĩa Hương Khê cho tới phía trên kết đốc.

Nhận xét[sửa | sửa mã nguồn]

Khởi nghĩa Hương Khê là đỉnh tối đa của trào lưu Cần vương vãi vào cuối thế kỷ 19, kéo dãn dài xuyên suốt 10 năm, sở hữu quy tế bào to lớn, sở hữu tổ chức triển khai kha khá ngặt nghèo, lập được rất nhiều chiến công và tạo ra mang đến quân Pháp tổn thất u ám. Cuộc khởi nghĩa vẫn kêu gọi đến mức độ cao chừng sự cỗ vũ và tiềm năng lớn rộng lớn của dân chúng (người Kinh và người Thượng, của tất cả đồng vì như thế và miền núi). Về quân sự chiến lược, nghĩa binh vẫn dữ thế chủ động dùng những công thức tác chiến hoạt bát, phát minh, sản xuất một loạt được súng ngôi trường khuôn mẫu Pháp nhằm cường điệu hóa chuẩn bị.

Về lực lượng, quân số của 15 quân loại nằm trong lại thậm chí còn còn tấp nập rộng lớn quân triều đình Khi đối đầu với Pháp, tuy nhiên sau cuối vẫn thất bại. Khởi nghĩa Hương Khê thất bại bởi nhiều nguyên vẹn nhân, đa phần là vì nghĩa binh chưa chắc chắn link, tập dượt hiệp lực lượng, cách tân và phát triển trở thành trào lưu cả nước. Vì bị xa lánh vô vùng rừng núi 4 tỉnh trung bộ, phục vụ hầu cần hết sạch khiến cho nghĩa binh hao hao mòn và mất mặt tổ chức triển khai. Đó cũng đó là những giới hạn của thời đại, của thành phần hướng dẫn trào lưu Cần vương vãi trình bày chung[18].Ngày 27-12-1895, cuộc khởi nghĩa được lưu giữ thêm 1 thời hạn rồi tan tung.

Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]

  • Cần Vương
  • Phan Đình Phùng
  • Cao Thắng

Sách tham lam khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  • Trần Trọng Kim, Việt Nam sử lược. Nhà xuất bạn dạng Tân Việt, TP. Sài Gòn, 1968.
  • Phạm Văn Sơn, Việt sử tân biên (quyển 5, tập dượt Trung). Tác fake tự động xuất bạn dạng, TP. Sài Gòn. 1963.
  • Đinh Xuân Lâm-Nguyễn Văn Khánh-Nguyễn Đình Lễ, Đại cương lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 2). Nhà xuất bạn dạng Giáo dục đào tạo, 2006.
  • Hoàng Văn Lân-Ngô Thị Chính, Lịch sử Việt Nam [1858-cuối XIX], quyển 3, tập dượt 1, phần 1. Nhà xuất bạn dạng Giáo dục đào tạo, 1979.
  • Nhiều người sáng tác (Phan Ngọc Liên công ty biên). Lịch sử 11 (nâng cao). Nhà xuất bạn dạng Giáo dục đào tạo, 2007.
  • Trịnh Vân Thanh, Thành ngữ kỳ tích danh nhân kể từ điển (quyển 2), TP. Sài Gòn, 1966,.
  • Nhóm Nhân văn Trẻ, Hỏi đáp lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 4). Nhà xuất bạn dạng Trẻ, 2007.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Theo Hỏi đáp lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 4), tr. 296.
  2. ^ Ngô Quảng (1858 - 1928), hiệu: Thần Sơn, người thôn Tam Đa, xã Nghi Hưng, thị trấn Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An. Ông nhập cuộc trào lưu Cần vương vãi, là cỗ tướng mạo của thủ lĩnh Phan Đình Phùng, được cử thực hiện lãnh đạo quân loại Nghi Xuân (Hà Tĩnh) cùng theo với Hà Văn Mỹ. Sau Khi khởi nghĩa Hương Khê bị quân Pháp tiến công dẹp, Ngô Quảng nhập cuộc Duy Tân hội và lịch sự Trung Quốc. Năm 1908, ông về nước, thiết kế địa thế căn cứ Bồ Lư ở Thanh Chương. Bị đàn áp, ông nằm trong mái ấm gia đình trốn lịch sự Thái Lan, tạo ra hạ tầng trả thanh niên VN lịch sự Trung Quốc sinh hoạt. Ông mất mặt bên trên Thái Lan năm 1928. Nguồn: [1].
  3. ^ Đại cương lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 2), tr. 81.
  4. ^ Theo Phạm Văn Sơn thì chỉ vô buổi đầu của cuộc khởi nghĩa, Cao Thắng vẫn rèn đúc được khoảng chừng 200 súng hỏa mai (Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, tr. 147).
  5. ^ Theo Đại cương lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 2), tr. 83.
  6. ^ Cao Thắng vẫn mang đến thiết kế một khối hệ thống bốt lũy tựa sườn lưng vô mặt hàng Thiên Nhẫn và Giăng Màn, vây kín phụ thân phía Bắc, Tây, Nam, sẵn sàng ứng cứu vớt lẫn nhau một cơ hội nhanh gọn. Trong khi, ở phía trên còn tồn tại lỗi thoát lịch sự Lào, sở hữu đàng lịch sự Nghệ An, vô Quảng Bình, xuống những vùng nằm trong TP Hà Tĩnh. Quân Pháp tiến thủ vô phía trên chỉ tồn tại một con phố độc đạo là Quốc lộ 8. Chính vì vậy tuy nhiên những địa thế căn cứ này vẫn tại vị cho tới ngày sau cuối của cuộc khởi nghĩa (1896). Xem cụ thể ở đây: [2] Lưu trữ 2010-11-20 bên trên Wayback Machine.
  7. ^ Súng này bởi Cao Thắng sản xuất theo phong cách súng năm 1874 của Pháp (Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, tr. 147). Tuy nhiên "vì nòng súng ko xẻ rãnh, cho nên vì thế đạn ko ra đi được" (lời của đại úy Charles Gosselin. Việt Nam sử lược trích dẫn lại, tr. 566).
  8. ^ Theo Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, tr. 150.
  9. ^ Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, đề mục Cuộc khởi nghĩa Hương Khê.
  10. ^ Chép theo dõi Lịch sử 11 (nâng cao, tr. 256).
  11. ^ Việt Nam sử lược, tr. 568.
  12. ^ Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, tr. 166.
  13. ^ Kể theo dõi Việt sử tân biên, sách vẫn dẫn, tr. 164-165.
  14. ^ Sách Lịch sử Nghệ Tĩnh mang đến biết: Trước phía trên, thực dân Pháp tung tin cậy Phan Đình Phùng mất mặt vì như thế dịch kiết lỵ, tuy nhiên địa thế căn cứ theo dõi bức công năng lượng điện của Khâm sứ Trung Kỳ gửi Toàn quyền Đông Dương, thì ông vẫn quyết tử dũng cảm (dẫn theo dõi Đại cương lịch sử vẻ vang Việt Nam, tập dượt 2, tr. 84.
  15. ^ Chép theo dõi Lịch sử 11 (nâng cao, tr.257). Trần Trọng Kim thì chép như sau: Có người bảo rằng việc ấy tuy rằng Nguyễn Thân trước tấp tểnh thế, tuy nhiên sau lại mang đến đem chôn (tr. 568). tin tức thêm: Nhờ tiến công dẹp được cuộc khởi nghĩa này tuy nhiên Nguyễn Thân được thăng chức Phụ chủ yếu thay cho mang đến Nguyễn Trọng Hợp về hưu và được cơ quan chỉ đạo của chính phủ Pháp tặng Huân chương Bắc đẩu bội tinh ranh tam hạng. Đến Khi già nua yếu ớt về hưu trí bên trên Thu Xà (Quảng Ngãi), ông bị dịch điên loạn tuy nhiên bị tiêu diệt (Phạm Văn Sơn, sách vẫn dẫn, tr. 168–182).
  16. ^ Theo Phạm Văn Sơn thì thực dân Pháp vẫn mang đến xử quyết 23 người vô cấp cho lãnh đạo của lực lượng Hương Sơn (sách vẫn dẫn, tr. 167).
  17. ^ Số người qua chuyện Xiêm La, trong tương lai phát triển thành hạ tầng của VN Quang phục hội và trào lưu cách mệnh VN trong thời hạn thời điểm đầu thế kỷ trăng tròn (theo Lịch sử 11, tr. 257).
  18. ^ Lịch sử 11 (nâng cao, tr. 257) và Đại cương lịch sử vẻ vang Việt Nam (tập 2, tr. 85).